Symptomen
Het belangrijkste kenmerk van lipodystrofie is volledig of partieel verlies van vetweefsel. De ziekte kan mannen en vrouwen op verschillende manieren treffen, afhankelijk van het type. Kenmerkende klachten en symptomen kunnen al vanaf de geboorte of vroege kindertijd optreden (in het geval van congenitale gegeneraliseerde lipodystrofie, CGL) of in de puberteit ontstaan (bij de familiaire partiële vorm, FPLD). De verschillen in de uiterlijke kenmerken van gegeneraliseerde en partiële lipodystrofie en de metabole comorbiditeit maken een vermoedelijke diagnose mogelijk.
Klinische kenmerken
lipodystrofie worden beschouwd als ziekten met vele gezichten. De verschillende typen hebben naast het hoofdkenmerk ook ondersteunende kenmerken die verdenking op de ziekte versterken. De essentiële klinische afwijkingen zijn samengevat in een internationale praktijkrichtlijn1 die in samenwerking met diverse internationale medische verenigingen is ontwikkeld.
Hoofdkenmerk
Afwezigheid van subcutaan vetweefsel
Ondersteunende kenmerken
Afwezigheid van subcutaan vetweefsel
Pancreatitis
Hypertriglyceridemie
Vroege cardiomyopathie
Polycysteusovariumsyndroom
Diabetes met ernstige insulineresistentie
Onverzadigbare eetlust/ hyperfagie
Secundair hypogonadisme
Hepatomegalie
Amenorroe
Lipodystrofiepatiënten hebben een volledig of partieel verlies van vetweefsel en als gevolg hiervan een tekort aan het hormoon leptine, dat door adipocyten wordt aangemaakt. Deze leptinedeficiëntie veroorzaakt doorgaans hoge lipideconcentraties in het bloed en insulineresistentie die tot moeilijk te behandelen diabetes kan leiden. Bij patiënten kan verder sprake zijn van een verstoring van het hormoonevenwicht, vruchtbaarheidsproblemen, onverzadigbare eetlust/hyperfagie en leverziekte door vetophoping.
Diabetes waarvoor een hoge insulinedosering nodig is
Ernstige hypertriglyceridemie
- ≥ 2 U/kg/dag, ≥ 200 U/dag
- Gebruik van U-500-insuline
- ≥ 5,65 mmol/l (≥ 500 mg/dl)
- ≥ 2,83 mmol/l (≥ 250 mg/dl) ondanks behandeling en dieet
- Voorgeschiedenis van pancreatitis in samenhang met hypertriglyceridemie
Fysieke kenmerken
Behalve gebrek aan subcutaan vetweefsel als het kenmerkende symptoom van partiële en gegeneraliseerde lipodystrofie zijn er ook nog andere lichamelijke bevindingen die een mogelijke diagnose van lipodystrofie ondersteunen.
Acromegaloïde uiterlijk
Progeroïde uiterlijk
Cushing-achtig uiterlijk
Duidelijke acanthosis nigricans
Xanthoma eruptiva
Prominente spieren en aderen
Hoewel verlies van subcutaan vetweefsel een hoofdkenmerk is, hoeft dit niet altijd direct op te vallen, vooral bij familiaire partiële lipodystrofie niet. Het vetverlies op de armen en benen kan bij een geklede patiënt verborgen blijven en er kan sprake zijn van vetophoping in het gelaat en de hals, vooral bij vrouwen. De ectopische intra-abdominale vetafzettingen met een corresponderende toename van de buikomvang en vetophoping in het gelaat en de hals kunnen een Cushing-achtig of obees uiterlijk met zich meebrengen.
Bij de verworven vorm van partiële lipodystrofie verloopt het verlies van vetweefsel doorgaans geleidelijk; het begint bij het hoofd en daalt verder af naar de bovenbuik. Er kan echter ook vetophoping optreden op de billen, heupen en benen. De typische ‘zadeltassen’ ontstaan.
Let op patiënten met een ongewone vetverdeling en een Cushing-achtig uiterlijk: mogelijk hebben zij partiële lipodystrofie!
Klinische consequenties van lipodystrofie2,3
Gegeneraliseerde en partiële lipodystrofie kunnen ernstige comorbiditeit veroorzaken. Uit de praktijk blijkt dat meer dan 25% van de patiënten met gegeneraliseerde of partiële lipodystrofie schade aan het hart, de lever en de nieren heeft. Bovendien is vroege mortaliteit aanzienlijk verhoogd en overlijden sommige patiënten al vóór de leeftijd van 35 jaar.
Hyperfagie
Hyperfagie als gevolg van leptinedeficiëntie kan leiden tot een verhoogde calorieëninname, met verdere verergering van metabole complicaties als diabetes.
Diabetes
Bij kinderen varieert de prevalentie van diabetes tussen 48% en 70%, afhankelijk van het type.
Hypertriglyceridemie
Hypertriglyceridemie in een mate die recidiverende acute pancreatitis kan uitlokken.
Hepatomegalie
Hepatomegalie als gevolg van leververvetting komt veel voor. Dit kan zich ontwikkelen tot steatohepatitis, levercirrose of zelfs leverfalen en kan verder leiden tot het ontstaan van gastro-intestinale bloedingen of hepatocellulair carcinoom.
Cardiomyopathie
In klinische onderzoeken heeft 55% van de patiënten met gegeneraliseerde lipodystrofie cardiomyopathie.
Premature mortaliteit
Patiënten met lipodystrofie kunnen vroegtijdig overlijden. Belangrijke oorzaken zijn onder meer: hartziekte (cardiomyopathie, hartfalen, myocardinfarct, aritmie) en leverziekte (leverfalen, gastro-intestinale bloeding, hepatocellulair carcinoom), nierfalen, acute pancreatitis en sepsis.
Ziektelast
Volgens een recent onderzoek naar de ziektelast bij lipodystrofie kunnen de metabole complicaties, fysieke kenmerken en laboratoriumwaarden bij patiënten met gegeneraliseerde of partiële lipodystrofie verschillen. Het volgende onderzoek laat een hoge ziektelast bij niet-behandelde lipodystrofiepatiënten zien.
Percentage patiënten met elk kenmerk bij meest recente bezoek |
|
|---|---|
Orgaanschade |
|
Lever |
|
Nier |
|
Hart |
|
Pancreas |
|
Fysieke kenmerken |
|
Acanthosis nigricans |
|
Hepatomegalie |
|
Splenomegalie |
|
Anders |
|
Reproductieve complicaties* |
|
Labwaarden dichtst bij diagnosedatum |
|
HbA1c > 6,5% |
|
TG > 5,65 mmol/l (500 mg/dl) |
|
|
0%
20%
40%
60%
80%
100%
|
|
GL PL |
Onderzoeksdoelen
Het beschrijven van
- de demografische en klinische kenmerken
- de tijd tot orgaanafwijking en tijd tot ziekteprogressie
- de totale overleving
bij metreleptine-naïeve patiënten met niet-HIV-gerelateerde GL of PL.
Opzet en patiënten
Retrospectieve beoordeling van medische patiëntendossiers van 5 toonaangevende behandelcentra in de Verenigde Staten, Turkije en Brazilië betreffende 230 metreleptine-naïeve patiënten (GL = 81, PL = 149) met een diagnose van lipodystrofie vóór januari 2015. Aan patiëntendossiers ontleende gegevens omvatten complicaties, comorbiditeit en labwaarden zoals hierboven vermeld. Niet voor alle patiënten zijn gegevens over elk kenmerk beschikbaar.
Gemiddelde follow-upperiode vanaf diagnose: GL = 9,5 jaar, PL = 6,5 jaar..
Referenties
1. Akinci B et al. (2019); Comorbidities and Survival in Patients With Lipodystrophy: An International Chart Review Study. J Clin Endocrinol;104(11):5120-5135.
*Bij vrouwen die zwanger kunnen worden
Referenties:
1. Brown R et al. (2016): The Diagnosis and Management of Lipodystrophy Syndromes: A Multi-Society Practice Guideline. J Clin Endocrinol Metab 101: 4500 – 4511
2. Handelsman Y et al. (2013): The clinical approach to the detection of lipodystrophy – An AACE Consensus Statement. Endocr Pract;19:107–116
3. Chan JL et al. (2010): Oral EA. Clinical classification and treatment of congenital and acquired lipodystrophy. Endocr Pract.;16(2):310-323. doi:10.4158/EP09154.RA