Wat is lipodystrofie?
Lipodystrofiesyndromen zijn uiterst zeldzame aandoeningen. Het belangrijkste kenmerk is echter volledige (gegeneraliseerde) of partiële afwezigheid van subcutaan vetweefsel of een abnormale vetverdeling. Het verlies van vetweefsel gaat vaak gepaard met ernstige metabole complicaties en leptinedeficiëntie1. Elke vorm van lipodystrofie kan samengaan met insulineresistentie, een veranderde glucosetolerantie of diabetes, en hypertriglyceridemie met risico op acute pancreatitis en orgaanschade2.
De pathofysiologie van lipodystrofie
Lipodystrofieën kunnen worden gekarakteriseerd door de mate van vetweefselverlies: gegeneraliseerd verlies over het gehele lichaam of partieel verlies. Ze worden ook ingedeeld in erfelijke (congenitale of familiaire) en verworven vormen. Dit leidt tot vier hoofdtypen: congenitale en verworven gegeneraliseerde lipodystrofie (CGL, AGL) en familiaire en verworven partiële lipodystrofie (FPLD, APL). Bij alle typen is het vetweefsel dramatisch verminderd, wat leidt tot talloze metabole complicaties3. Vetweefsel is belangrijk als opslagplaats voor energie, voor het in stand houden van de energiehomeostase en voor het afscheiden van hormonen als leptine. Een aanzienlijk verlies van vetweefsel kan leiden tot een ernstige verstoring van de stofwisseling en tot leptinedeficiëntie3,4.
Gegeneraliseerde en partiële lipodystrofie houden altijd verband met een gebrek aan subcutaan vetweefsel. In welke mate en waar het vetweefselverlies optreedt, hangt af van het type lipodystrofie.
Wat is het verband tussen leptine en lipodystrofie?
Adipocyten hebben een endocriene functie en scheiden hormonen (adipokinen) af, waaronder leptine. Leptine is een door adipocyten afgescheiden hormoon dat naast de energiehomeostase ook metabole, reproductieve, neuro-endocriene en immuunfuncties reguleert. Normaal worden overtollige energie en overtollig vet opgeslagen in vetweefsel. Bij lipodystrofie is veel minder vetweefsel aanwezig. Dit leidt tot leptinedeficiëntie en overschrijding van de vetopslagcapaciteit6,7. Deze twee factoren samen kunnen ectopische vetafzetting en metabole complicaties veroorzaken7.
Als de vetopslagcapaciteit wordt overschreden, wordt overtollige energie ectopisch opgeslagen6.
Omdat bij PL en GL weinig tot geen subcutaan vetweefsel aanwezig is, vindt opslag in toenemende mate plaats in ander vetweefsel in het lichaam of ectopisch in lever, hart, nieren, pancreas en spieren. Leptinedeficiëntie als gevolg van verlies van vetweefsel draagt in hoge mate bij aan de metabole complicaties die bij lipodystrofiepatiënten worden gezien en leidt vooral ook tot een onverzadigbare eetlust en overmatige voedselinname, wat de metabole comorbiditeit nog verder verergert8.
Klinische consequenties van leptinedeficiëntie
Vetweefselverlies en de daarmee gepaard gaande leptinedeficiëntie kunnen complexe klinische consequenties hebben, zoals insulineresistentie met moeilijk te behandelen diabetes mellitus (mogelijk met acanthosis nigricans), polycysteusovariumsyndroom (PCOS), hypertriglyceridemie, vermoeidheid, spierpijn en onverzadigbare eetlust (hyperfagie)7.
Insulineresistentie9
Patiënt met gegeneraliseerde of partiële lipodystrofie heeft diabetes waarvoor een hoge insulinedosering nodig is.
- ≥ 200 U/dag, ≥ 2 U/kg/dag
- Gebruik van U-500-insuline
Hyperfagie10
Onverzadigbare eetlust en hyperfagie door leptinedeficiëntie kunnen leiden tot een hogere inname van calorieën, wat vervolgens kan resulteren in verslechtering van de metabole toestand en toename van de ectopische vetopslag.
Ectopische vetafzetting11-15
Lipodystrofiepatiënten zijn heterogeen in hun uiterlijke kenmerken. Er kan sprake zijn van vetophoping op plaatsen waar nog vetweefsel aanwezig is, en van ectopische vetafzetting in spieren en inwendige organen als de lever, de nieren en het hart.
Hypertriglyceridemie9
Ernstige hypertriglyceridemie:
- ≥ 5,65 mmol/l (≥ 500 mg/dl)
- ≥ 2,83 mmol/l (≥ 250 mg/dl) ondanks behandeling en dieet
- Voorgeschiedenis van pancreatitis in samenhang met hypertriglyceridemie
Leptinedeficiëntie kan leiden tot een complexe pathologie en ernstige klinische consequenties.
Referenties:
1. Akinci B, Meral R, Oral EA. Update on Therapeutic Options in Lipodystrophy. Curr Diab Rep. 2018;18(12):139. Published 2018 Oct 29.
2. Monajemi H, Stroes E, Hegele RA, Fliers E. Inherited lipodystrophies and the metabolic syndrome. Clin Endocrinol (Oxf). 2007;67(4):479-484.
3. Hussain I, Garg A. Lipodystrophy Syndromes. Endocrinol Metab Clin North Am. 2016;45(4):783-797.
4. Akinci B, Meral R, Oral EA. Phenotypic and Genetic Characteristics of Lipodystrophy: Pathophysiology, Metabolic Abnormalities, and Comorbidities. Curr Diab Rep. 2018;18(12):143. Published 2018 Nov 8.
5. Garg A. Adipose tissue dysfunction in obesity and lipodystrophy. Clin Cornerstone. 2006;8 Suppl 4:S7-S13.
6. Akinci B, Sahinoz M, Oral E. Lipodystrophy Syndromes: Presentation and Treatment. In: Feingold KR, Anawalt B, Blackman MR, et al., eds. Endotext. South Dartmouth (MA): MDText.com, Inc.; April 24, 2018.
7. Simha V, Garg A. Inherited lipodystrophies and hypertriglyceridemia. Curr Opin Lipidol. 2009;20(4):300-308.
8. Schlögl H, Müller K, Horstmann A, et al. Leptin Substitution in Patients With Lipodystrophy: Neural Correlates for Long-term Success in the Normalization of Eating Behavior. Diabetes. 2016;65(8):2179-2186.
9. Brown RJ, Araujo-Vilar D, Cheung PT, et al. The Diagnosis and Management of Lipodystrophy Syndromes: A Multi-Society Practice Guideline. J Clin Endocrinol Metab. 2016;101(12):4500-4511.
10. Ahima R, Osei SY. Leptin and appetite control in lipodystrophy. J Clin Endocrinol Metab. 2004;89(9):4254-4257.
11. Safar Zadeh E, Lungu AO, Cochran EK, et al. The liver diseases of lipodystrophy: the long-term effect of leptin treatment. J Hepatol. 2013;59(1):131-137.
12. Guebre-Egziabher F, Alix PM, Koppe L, et al. Ectopic lipid accumulation: A potential cause for metabolic disturbances and a contributor to the alteration of kidney function. Biochimie. 2013;95(11):1971-1979.
13. Akinci B, Unlu SM, Celik A, et al. Renal complications of lipodystrophy: A closer look at the natural history of kidney disease. Clin Endocrinol (Oxf). 2018;89(1):65-75.
14. Liu S, Geng B, Zou L, et al. Development of hypertrophic cardiomyopathy in perilipin-1 null mice with adipose tissue dysfunction. Cardiovasc Res. 2015;105(1):20-30.
15. Hussain I, Patni N, Garg A. Lipodystrophies, dyslipidaemias and atherosclerotic cardiovascular disease. Pathology. 2019;51(2):202-212.